تحلیل گفتمان
محسن آذرپیرا؛ حمیدرضا اردستانی رستمی؛ نصرا.. امامی؛ مسعود خردمندپور
دوره 15، شماره 3 ، آذر 1402
چکیده
«کهن‌الگو» یکی از اصطلاحات بنیادین در روان‌شناسی کارل گوستاو یونگ است که در ناخودآگاه فردی و جمعی نوع بشر حضور دارد. هنر و ادبیّات، یکی از نمودگاه‌های اصلی ناخودآگاه بشری است. در شعر کهن فارسی، به‌ویژه منظومۀ حماسیِ بهمن‌نامه و فرامرزنامه، کهن‌الگوها ازجمله کهن‌الگوی «پیرِ دانا» برای تحقّقِ منظور یا غرضی خاص در حماسه ...
بیشتر
«کهن‌الگو» یکی از اصطلاحات بنیادین در روان‌شناسی کارل گوستاو یونگ است که در ناخودآگاه فردی و جمعی نوع بشر حضور دارد. هنر و ادبیّات، یکی از نمودگاه‌های اصلی ناخودآگاه بشری است. در شعر کهن فارسی، به‌ویژه منظومۀ حماسیِ بهمن‌نامه و فرامرزنامه، کهن‌الگوها ازجمله کهن‌الگوی «پیرِ دانا» برای تحقّقِ منظور یا غرضی خاص در حماسه حضور می‌یابد که نگارندگان در پژوهشِ پیشِ رو با استناد به دو منظومۀ حماسی، به توصیف و تحلیل آن می‌پردازند. پژوهندگان بر آن‌اند به این پرسش پاسخ دهند که کهن‌الگوی پیر دانا، به چه اَشکالی در دو اثرِ یادشده ظاهر شده است؟ چنان‌که از نتیجۀ تحقیق برمی‌آید، گاهی شخصیت‌های شناخته‌شده به مانند زال، رستم و گرشاسپ، به حقیقتی که در آینده ممکن است رخ دهد، واقف می‌شوند و در نقشِ پیر دانا، نزدیکان خود را از آن رخدادِ در پیش آگاهی می‌بخشند. گاهی هم کسی همچون بهمن که تابعِ «نهادِ» خود است، در رؤیا با کسانی مانند فریدون، سیاوش و کی‌خسرو روبه‌رو می‌شود و آنان در نقش پیرانِ دانا، با تهدید او را از بدی برحذر می‌دارند. در مواقعی هم پیر دانا به عنوان پشتیبانِ پنهان، رخدادی تمثیلی را به تصویر می‌کشد تا مخاطبش را از کاری نادرست برحذر دارد. گاهی هم او در هیأت پرنده یا خواب‌گزاری پیش‌گو آشکار می‌شود و رستگاری مخاطبش را رقم می‌زند. نکتۀ قابل تأمّل این است که در همۀ موارد، رؤیا نقشی اساسی دارد و به طور کلی، پیر دانا در سوگیری‌های کنش شاهان و پهلوانان و تغییر مسیر حماسه، اثراتی مطلوب و تأثیرگذار به جای می‌نهد.
